Door: Titeke Postma*

‘Stel je voor dat je lekker aan het zwemmen bent en opeens krijg je kramp. Wacht op hulp, zoek iets om op te blijven drijven. En als ik naar jullie zwaai, zwem je snel door naar de volgende pion’. Zo’n ‘doen alsof’ opdracht is een mooie manier om kinderen in de zwemles voor te bereiden op ‘echte’ situaties die ze in het buitenwater tegen kunnen komen. En er is nog veel meer dat je kunt doen!

De zomer is bijna voorbij. Iedereen is inmiddels weer naar school. Hoog tijd voor een terugblik. We hebben een hete zomer achter de rug die werd gekenmerkt door opnieuw (te) veel verdrinkingen en daarnaast onrust in de buitenbaden. Maar wanneer je kijkt naar alle berichten in de media springt één ding er echt uit: zwemmen in open water.

Wat vorig jaar een trend leek, blijkt dit jaar niet meer weg te denken. Door steeds meer zwembaden worden, zodra het kan, een of meer zwemlessen in open water georganiseerd. Er zijn zwembaden die er een aparte buitenzwemactiviteit van maken. Reddingsbrigades verzorgen in de zomer zwemlessen voor jonge kinderen en hun ouders in zee. Er is ook, in samenwerking met Reddingsbrigades Nederland, een zeezwemprogramma voor 6,5 tot 13-jarigen ontwikkeld dat leidt tot een zeezwemdiploma. Naast praktische programma’s zijn er combinatieprogramma’s met theorie gesignaleerd. Aan het eind van de zomer werd er diplomazwemmen in open water georganiseerd.

Open water is hot
Zwemmen in open water is hot, dat is duidelijk. Dat is een mooie ontwikkeling, want het is ook heel belangrijk! ‘Zwemveilig zijn’ is een dynamisch begrip, het is geen vast gegeven. Zwemveiligheid verandert onder invloed van factoren die te maken hebben met de persoon, omgeving en activiteit. Als kinderen goed kunnen zwemmen in een zwembad, betekent dit nog niet automatisch dat ze voorbereid zijn op de risico’s van zwemmen in zee of ander ‘buitenwater’. Terecht komen in onverwachte omstandigheden zoals koud of donker water, stroming, golven, wisseling in waterdiepte, gekke planten of dieren in het water en ‘op een onverwachte manier in het water raken’ kunnen zorgen voor paniek. Deelnemers aan de zwemles hierop voorbereiden zal de zwemveiligheid in buitenwater enorm kunnen verhogen.

Actieplan
Tweede Kamerlid Michiel van Nispen introduceerde onlangs een actieplan, waarin staat dat kinderen niet alleen zwemdiploma’s moeten halen, maar ook moeten leren wat de gevaren zijn van zwemmen in open water. Hij wil dat er aandacht komt voor zwemveiligheid bij de reguliere zwemlessen en op school. ‘Bijvoorbeeld door met een klas te gaan zwemmen in het buitenwater, zodat het onderwerp gaat leven.’ Nog niet alle kinderen kijken daar erg naar uit. In een peiling van het jeugdjournaal antwoordt een kleine meerderheid van de kinderen ‘nee’. Leuk zijn de reacties van de kinderen zoals: ‘te koud man’, ‘stel dat je water binnenkrijgt dan kun je ziek worden; van gloor niet’, ‘ik ben bang voor de zee’, ‘ik ben bang voor kwallen’ en ‘ik vind een zwembad veel leuker’.

Niet stilzitten
De zomer lijkt nu voorbij. Zwemmen in open water zit er bijna niet meer in. Politieke processen duren meestal een tijdje. Laten we dat daarom afwachten. Maar ondertussen niet stilzitten! Want ook in de reguliere zwemles kunnen we al heel veel doen om kinderen voor te bereiden op het open water. In survivalzwemlessen is dit vaak al heel normaal. Maar ook in de zwemlessen voor Zwemdiploma A, -B en vooral -C liggen enorme kansen.

Variëren in de zwemles
Zodra kinderen een bepaalde vaardigheid een beetje onder de knie hebben, belanden ze in fase 3 van het motorisch leerproces en gaan ze aan de slag met automatiseren en toepassen. Vanuit de traditie oefenen we vaardigheid vaak onder dezelfde omstandigheden. Onderzoek over motorisch leren geeft aan dat het effectiever is om veel te variëren. Je zou dus kunnen zeggen dat zodra een vaardigheid is geleerd, je deze kunt toepassen door de omstandigheden aan te passen. Dit gebeurt al door kinderen eerst te leren drijven in ondiep water en dit daarna te doen in diep water. En door het eerst in zwemkleding te leren en daarna te oefenen met kleding aan.

Door steeds nieuwe situaties aan te bieden, ontstaat voor de kinderen een nieuwe uitdaging. Er is sprake van een uitdaging als een opdracht of situatie ‘een beetje spannend’ is en een kind het gevoel heeft ‘ik denk dat ik dit (ook) wel kan’. Dit wordt ook wel ‘self-efficacy’ genoemd. Je kunt het ook zelfvertrouwen noemen of ‘geloof in eigen kunnen’. Lesgevers moeten proberen om voor de zwemlessen situaties te bedenken die dit geloof in eigen kunnen bevorderen. Dit helpt als kinderen in een ‘echte’ moeilijke situatie terecht komen. Ze zullen dan minder snel in paniek raken en door eerdere positieve ervaringen ook dan denken ‘ik denk dat ik dit wel kan’.

Voorbeelden
Een keer naar het meertje of de zee in de buurt is mooi. Maar nog beter is het om de omstandigheden van open water regelmatig na te bootsen in de zwemles. In onderstaande tabel vind je voorbeelden die je kunt uitproberen. Laat kinderen eerst in badkleding oefenen en daarna ook met dagelijkse kleding. Heb je zelf nog andere ideeën? Deel het met elkaar via social media en tag NL Zwemveilig, Propulz.tP, Nationale Raad Zwemveiligheid en/of Reddingsbrigade Nederland. Ben je op zoek naar meer extreme vernieuwing? Wie weet is voor jouw kinderen een VR-bril de oplossing!

Omstandigheid	Lesidee
Stroming	Is er een recreatiebad beschikbaar? Ga met de kinderen naar het recreatiebad en laat ze de stroming ervaren. • Mee laten gaan met de stroming • Tegen de stroming inzwemmen • Onder water zwemmen in de stroming 
	Geen recreatiebad beschikbaar? Ga naar het ondiepe water en maak stroming met elkaar. Loop achter elkaar in een kring en: • Draai om en loop in tegengestelde richting • Ga drijven en laat je meegaan met de stroming Het effect wordt ook al bereikt als je in tweetallen achter elkaar loopt of zwemt (in dieper water) en steeds wisselt van richting. 
Golven	Is er een recreatiebad met golven beschikbaar? Ga met de kinderen naar het recreatiebad en laat ze de golven ervaren. Varieer de opdrachten: • Niks doen, dus drijven • Tegen de golven in zwemmen op allerlei manieren • Onder water zwemmen in de golven 
	Geen recreatiebad beschikbaar? Maak zelf golven. • Laat de kinderen schots en scheef door elkaar zwemmen. Varieer de richting (naar de pion, naar de mat, het startblok, het trapje). Gebruik muziek: als de muziek uitgaat, ga je drijven (à la stoelendans). • Maak zelf golven door een deel van de kinderen met plankjes of dumbells tegen het water te laten duwen en de andere kinderen er langs te laten zwemmen (soort ‘twee emmertjes water halen’) 
Donker water	Laat kinderen eens met de ogen dicht zwemmen. Beplak (snorkel)brillen met duct tape. Laat kinderen onder een groot stuk (landbouw)plastic doorzwemmen. Maak er gaten in zodat ze in een gat boven kunnen komen. Doe eens alle lichten uit (niet makkelijk, maar wel effectief) 
Koud water	Heb je meerdere bassins? Er is ongetwijfeld temperatuurverschil. Maak het koudere bassin spannend en oefen daar geregeld de al geleerde vaardigheden (geldt met name voor zwemles voor A.) 
Onverwacht te water gaan	Varieer de manieren van te water gaan door gebruik te maken van een lange loopmat, de duikplank, een bootje, een mat, een sup- of surfplank. Gebruik een fiets om over een mat in het water te fietsen 
Visualiseren of doen alsof	Bedenk spannende verhalen en neem kinderen mee naar echte situaties die ze kunnen tegenkomen: je hebt kramp, je bent heel erg moe, je denkt dat je de overkant niet haalt, je wilt iets zoeken om uit te rusten. Gebruik je eigen fantasie en die van de kinderen! 

* Titeke Postma was ruim 2 jaar projectleider van NL Zwemveilig. Vanuit haar bedrijf Propulz.tP werkt ze met zwembadteams en inspireert en vernieuwt ze om verandering in gang te zetten. Ze zet je op een originele, creatieve en eigenzinnige manier aan het denken over het leuk(er) maken van bewegen. Zodat bewegers ‘in beweging komen’, met plezier bewegen en daarom niet afhaken maar blijven bewegen. Voor NL Zwemveilig schrijft Titeke over diverse aspecten van zwemveiligheid.

Dit bericht is tot stand gekomen vanuit het kennisproject NL Zwemveilig.